Sluis te Hemrik
|
4.3 JAN ALLES, koopman 30-7-1787 Hemrik - 21-4-1863 Hemrik x Geeske Piers Hemrica, Opsterland 29-3-1811 19-2-1788 Lippenhuizen - 14-6-1818 Hemrik dv Pier Sytzes Hemrica en Akke Teijes x Tjaltje Jans van der Sluis, Opsterland 14-4-1825 30-11-1795 Hoornsterzwaag - 8-8-1874 Hemrik dv Jan Wytzes van der Sluis en Hylkjen Sytzes Uit het eerste huwelijk: 1. Alle 3-4-1813 Hemrik 2. Aaltje 12-4-1815 Hemrik 3. Pier 1-7-1817 Hemrik |
Jan Alles van der Sluis en Geeske Piers Hemrica
In 1811 trouwt Jan Alles op 23-jarige leeftijd met boerendochter Geeske Piers Hemrica uit Lippenhuizen. Zijn vader Alle Wytzes was bij het huwelijk de ambtenaar van de burgerlijke stand. In de huwelijksakte staat als beroep 'geadmitteerd landmeter' aangegeven. Deze opleiding had hij gevolgd aan de universiteit van Franeker. Hij was er duidelijk trots op, want hij vermeldt zijn beroep ook onder zijn handtekening: Geadmit.Lantm. Voor opdrachtgevers als de Opsterlandse en Schoterlandse Veencompagnie bracht hij in die hoedanigheid diverse veenpercelen in kaart.
Naarmate zijn vader Alle Wytzes zijn vervenersactiviteiten afbouwt, treedt Jan Alles in zijn voetsporen. Samen met zijn broer Wytze zet hij dit veenbedrijf in Hemrik en Wijnjeterp voort, maar de broers zochten het ook verderop. In Appelscha investeerden ze vanaf 1827 in een veenderij die zou uitgroeien tot de grootste in die plaats. Voor eigen rekening was Jan Alles al vanaf 1811 in Haulerwijk actief, waar hij gedurende zijn werkzame leven in totaal voor f 36.600 veen aankocht. Na het overlijden van zijn oom en schoonvader Jan Wytzes nam hij van zijn mede-erfgenamen het door hen geërfde aandeel in het veenbedrijf in Hoornsterzwaag over. Zijn werkterrein lag echter niet uitsluitend in Friesland. Hij was een van de belangrijkste financiers van de vervening in Nieuweroord in Drenthe, waar zijn beide zoons en zijn neef Alle Wytzes vanaf 1852 gingen vervenen.
Geeske Piers Hemrica overleed toen ze nog maar 30 was. Jan Alles heeft na haar dood haar portret en ook dat van hemzelf laten schilderen, gezien de stijl waarschijnlijk door schilder Sterringa uit Gorredijk. Zes jaar later trouwde Jan met zijn volle nicht Tjaltje van der Sluis. Het huwelijk bleef kinderloos. Dit was het eerste Van der Sluis/van der Sluis-huwelijk, later volgde er nog een aantal.
Als beginnend ondernemer laat hij regelmatig in opdracht scheepsladingen gezaagd hout en houtstammen veilen in plaatsen als Sneek en Leeuwarden.
Het aannemingswerk bracht de meeste risico's met zich mee. De verschillende projecten, voornamelijk met Jan Alles als geldschieter en - in wisselende samenstellingen - Alle Jans, Pier Jans, Engbert Suardus Posthuma en Alle Wytzes als uitvoerders werden steeds omvangrijker. De ultieme 'klapper' was, in 1862, de aanleg van een 9401 meter lange zeedijk met zeesluis voor de afwatering van de Vierkarspelen en Bellingwolder zijlvesten en een duiker in de Dallingweersterdijk in de provincie Groningen, met het bovengenoemde kwartet met f 620.000 als laagste inschrijvers. Daarbij behoorde ook het graven van een kanaal met uitwateringssluis bij Fiemel voor f 91.890. In de dagboeken van Alle Jans valt meer te lezen over deze projecten en de dagelijkse gang van zaken.
Over dit verhaal doen vele spannende verhalen de ronde. 'Boertje' Jan Alles zou op klompen naar de inschrijving in Zwolle zijn gelopen, en de polder zou de dag na oplevering zijn overstroomd na een harde storm. De waarheid ligt anders, de online krantensite Delpher bood uitkomst bij de verificatie van dit verhaal. De inschrijving vond plaats in Groningen, en de reizen gingen per rijtuig of koets. Nadat het project in gang was gezet, maakten de aannemers en hun uitvoerders gebruik van een uitgekiend 'pony express'-systeem, waarbij op verschillende stations de paarden werden gewisseld en verzorgd. Zo konden ze snel ingrijpen als actie nodig was. Stormschade was er af en toe, maar die werd altijd snel hersteld.
Tenslotte enkele activiteiten op boerderij bij de Hemriker sluis, waar volgens de inventaris de levende have bestond uit vier paarden, elf koeien en tien schapen. Op 15 februari 1859 meldde de Leeuwarder Courant: Buitengewoon zware vette os, afkomstig van den heer J.A. van der Sluis te Hemrik, gekocht door de gebroeders Kalf van Dragten en van Gorredijk, die geschat wordt schoon aan de haak p.m. twee duizend halve Nederlandse ponden te zullen wegen, zal, tegen betaling van 25 cent per persoon, te bezigtigen zijn: te Heerenveen den 16den, bij den Logementhouder Jorissen; den 17den in het Vaartuig te Akkrum en den 18 en 20 dezer te Leeuwarden bij den kastelein Brada.
De betreffende os is vereeuwigd door schilder Hermanus Sterringa uit Gorredijk. Het schilderij meet 89 x 117,3 cm en maakt deel uit van de collectie van het Streekmuseum Opsterlân in Gorredijk.
Jozef en Joël Kalf, ontaarde zonen, gij
Begingt een vadermoord, gij hebt mij wreed gekeeld,
Maar neen! Ik was een os en heb u niet geteeld.
Den 25 Febr. 1859 oud 5 jaar en 10 md,
Werd ik alhier gewond
Vleesch had ik Ned 734, vet 127, zamen 861 pond
Al met al valt er van alles te vertellen over Jan Alles van der Sluis, het bovenstaande is slechts een selectie. Ten tijde van het verschijnen van het eerste familieboek (1981) waren er veel minder bronnen en moesten we vaak dagenlang in de archieven speuren. Tegenwoordig is er dankzij internet veel meer veel sneller te vinden, en weten we bijvoorbeeld dat Jan zeker 200 keer bij de notaris zat om akten te passeren. Natuurlijk heeft hij alle werk niet in zijn eentje gedaan, en was dit niet mogelijk geweest zonder de inzet van alle naamloze veenarbeid(st)ers, molenaars, kalkbranders, koetsiers e.a. en niet te vergeten zijn beide echtgenotes.
Op 1 januari 1855 maakte Jan Alles een 'Staat of Korte Inventaris van mijn geheelen boedel'. Of hij dat deed met een bepaald doel is niet duidelijk. Samengevat waren zijn bezittingen:
Op 1 januari 1855 maakte Jan Alles een 'Staat of Korte Inventaris van mijn geheelen boedel'. Samengevat waren zijn bezittingen:
| 25 % vervening Hoornsterzwaag en Wijnjeterp | 10.955,00 |
| 50 % vervening Appelscha | 30.922,27 |
| vervening Haulerwijk | 8.679,92 |
| 25 % vervening Nieuweroord | 1.296,38 |
| zaagmolen en scheepstimmerwerf | 35.538,83½ |
| kalkfabriek | 3.492,00 |
| eigen huis te Hemrik | 6.500,00 |
| drie boerderijen te Hemrik | 10.700,00 |
| halve zathe te Appelscha | 4.500,00 |
| huis en land te Nitap | 4.250,00 |
| hooiland onder Terwispel | 6.100,00 |
| weiland, heide en veenondergrond | 31.510,00 |
| bos | 3.600,00 |
| schulden van zijn drie kinderen | 56.734,00 |
| overige debiteuren | 30.343,16½ |
| tien huizen | 9.800,00 |
| obligaties en aandelen | 67.940,00 |
| geheele inboedel | 1.100,00 |
| 4 paarden, 11 koeien, 10 schapen, reeuw | 2.130,00 |
| rogge en boekweit | 240,00 |
| aan contanten | 14.230,00 |
| . | |
| totaal 'profijtelijke staat' | 340.561,57 |
| totaal 'schadelijke staat' | 15.300,00 |
| . | |
| kapitaal | 325.261,57 |
Ter vergelijking: de waarde van een gulden in 1855 komt overeen met tien euro nu.
Na zijn overleden werd de erfenis door de drie kinderen verdeeld. Van de belangrijkste bezittingen kreeg Alle de veenderij onder Hoornsterzwaag, Aaltje met ESP de molen en zagerij c.a. te Gorredijk en Pier de veenderij onder Appelscha.
